Inowrocławskie lapidarium

Kilka dni temu miało miejsce otwarcie lapidarium przy ul. Karola Libelta w Inowrocławiu. Gospodarzem uroczystości była Wiesława Pawłowska Starosta Inowrocławski, która czyniła starania w zakresie powstania tej budowli, pozyskania gruntu na jej budowę i wsparcia finansowego.   

Lapidarium jest plenerową wystawą upamiętniającą społeczność żydowską w Inowrocławiu. Dzięki przychylności władz kościelnych - Jego Ekscelencji Prymasa Polski Arcybiskupa Wojciecha Polaka możliwe było znalezienie miejsca, gdzie lapidarium takie mogło być wybudowane. Teren administrowany jest przez  Parafię Rzymskokatolicką pw. Zwiastowania Najświętszej Maryi Pannie w Inowrocławiu. Oddany został w dzierżawę powiatowemu Muzeum im.  Jana Kasprowicza.  

Obszar ten to teren byłego cmentarza żydowskiego. Istniał od roku 1886 do II wojny światowej, kiedy został zniszczony przez Niemców. Żydowskie nagrobki posłużyły do brukowania placu i ulic przy siedzibie Rejencji Inowrocławskiej (obecnej ul. Prezydenta Gabriela Narutowicza). 

Blisko trzy tysiące macew, z czego tysiąc z inskrypcjami i  ornamentami, wydobyte zostały ponad 10 lat temu przez  Powiat Inowrocławski i powiatowe Muzeum, przed  III Liceum Ogólnokształcącym w Inowrocławiu. Składowane były przez te lata na terenie administrowanym przez Powiat Inowrocławski przy ul. Mątewskiej 17 i Muzeum im. Jana Kasprowicza.    

- Cieszę się, że dzięki porozumieniu z Panem Marszałkiem i Jego Ekscelencją możliwe było powstanie tego obiektu. Gdy obejmowałam ten urząd moim celem było zagospodarowanie macew, które od kilkunastu lat leżały na terenie Powiatu – przy ul. Mątewskiej i przy Muzeum. Wrosły niemal w tę ziemię, pod wpływem warunków atmosferycznych i ciężaru. Optymalnym rozwiązaniem było utworzenie lapidarium, które zgodne z tradycją żydowską powinno znajdować się na żydowskim cmentarzu. Tak też się stało. Umieszczenie tu, na cmentarzu pozostałości po cmentarzach żydowskich to właściwy, jedyny godny sposób uczczenia pamięci Żydów, mieszkańców Inowrocławia, którzy w znaczący sposób przyczynili się do kulturalnego, gospodarczego i społecznego rozwoju miasta Inowrocławia – powiedziała Starosta Inowrocławski Wiesława Pawłowska.  

Lapidarium powstało dzięki dofinansowaniu w wysokości 96 tys. zł ze środków Samorządu Województwa Kujawsko-Pomorskiego. Konstrukcję zaprojektowała inowrocławska artystka plastyk Pani Katarzyna Hałas. Pozytywną opinię wyraziła Komisja Rabiniczna  ds. Cmentarzy w Warszawie.   

Zadanie to realizowała powiatowa instytucja - Muzeum im. Jana Kasprowicza w Inowrocławiu, zajmujące się ochroną dziedzictwa kulturowego, które jest też administratorem tego obiektu. Znajdujące się w alei lipowej tablice wykonane w czterech językach: polskim, hebrajskim, angielskim i niemieckim, informują o historii tego miejsca.   

W inwentaryzację drzewostanu, uporządkowanie terenu i nasadzenia zaangażowała się młodzież z Zespołu Szkół Budowlanych i Zespołu Szkół Weterynaryjno-Przyrodniczych z Kobylnik, a w pracach porządkowych pomagał Zakład Karny i Zarząd Dróg Powiatowych.   

Kamień ze ściany zawoła - słowa z księgi proroka Habakuka zamieszczone zostały na tablicach informacyjnych w czterech językach i są wymownym mottem tego miejsca. Na ścianie zamontowanych jest blisko 600 kamieni, fragmentów żydowskich nagrobków, macew. Forma upamiętnienia nawiązuje do jerozolimskiej Ściany Płaczu. Ustawione jest niczym synagoga na linii E-W. Środek ściany przecina wąska szczelina. W południe przebija się przez nią słoneczne światło. Za ścianą oraz w gabionach niczym we wspólnej mogile złożono setki pozostałych fragmentów macew.   

Najstarsze z nich pochodzą z XVIII w. Połamane kamienie przechowały fragmenty hebrajskich i niemieckich inskrypcji. Na starym cmentarzu była też macewa z inskrypcją polską. Wszystkie wyrażają smutek, żal, tęsknotę ale i nadzieję. Inskrypcjom towarzyszą charakterystyczne dla żydowskich cmentarzy symbole. Gwiazdy Dawida. Dzbany na nagrobkach Levych, rodziny niezwykle zasłużonej dla Kujaw i Inowrocławia. Dłonie w geście błogosławieństwa z grobów Cohenów. Złamane drzewo – uniwersalny symbol końca i śmierci. Na macewach zapisane są imiona dawnych mieszkańców tej ziemi, ponownie możemy je odczytać: Ahron, Awraham, Cwi Hirsz, Dow Ber, Ejdel, Eliezer, Frajda, Frumet, Hinda, Jaakow, Jicchak, Jehuda, Josef, Meir, Miriam, Mosze, Perel, Rachel, Riwka, Sara, Szraga.   

Uroczystości towarzyszyło też otwarcie wystawy pt. „Zostały tylko kamienie. Żydzi w Powiecie Inowrocławskim” w Muzeum im. Jana Kasprowicza w Inowrocławiu przy ul. Solankowej 33. 

Wystawa prezentuje w zwięzłej formie historię obecności Żydów na terenie Powiatu Inowrocławskiego. Pokazane są tu bardzo cenne judaica ze zbiorów własnych Muzeum im. Jana Kasprowicza, w tym Tora, unikalne srebra synagogalne, archiwalne fotografie żydowskich cmentarzy i synagog. Na planszach wskazane są miejsca i obiekty związane z kulturą polskich Żydów z terenu Powiatu Inowrocławskiego. Zbiory Muzeum im. Jana Kasprowicza uzupełniają archiwalia z zasobu Archiwum Państwowego w Bydgoszczy oddział w Inowrocławiu. Wystawa czynna będzie do 19 kwietnia – w ten dzień przypada bowiem 80. rocznica wybuchu powstania w getcie warszawskim.

W uroczystości wzięli udział m.in. Arcybiskup Metropolita Gnieźnieński Wojciech Polak Prymas Polski, Naczelny Rabin Polski Michael Schudrich, Marszałek Województwa Kujawsko-Pomorskiego Piotr Całbecki, Przewodnicząca Sejmiku Województwa Kujawsko-Pomorskiego Elżbieta Piniewska, Wicestarosta Tadeusz Majewski oraz zarząd i władze powiatu, reprezentujący Prezydenta Miasta Inowrocławia Zastępca Prezydenta Miasta Inowrocławia Ewa Koman i Sekretarz Miasta Piotr Strachanowski, Wiceprzewodnicząca Rady Powiatu Inowrocławskiego Alicja Przybylińska, ks. prałat Leszek Kaczmarek proboszcz parafii pw. Zwiastowania NMP w Inowrocławiu, Prezes Polskiego Towarzystwa Historycznego oddział Inowrocław dr. hab. Tomasz Łaszkiewicz i osoby zaangażowane w wybudowanie lapidarium i prace związane z porządkowaniem tego terenu.